Di Vittorio un esempio sempre attuale per i giovani d'oggi, nella biografia di Gianni Rodari | Di Vittorio jest nieustannym przykładem dla współczesnych młodych ludzi w biografii Gianniego Rodari

 

CARLO PAOLICELLI - Il 3 novembre, ricorre l'anniversario della scomparsa di Giuseppe Di Vittorio il piu illustre dei miei conterranei, nato a Cerignola, 11 agosto 1892 e deceduto a Lecco, il 3 novembre 1957. E' stato il piu' grande sindacalista del XX secolo, politico e antifascista italiano. Fondatore e segretario generale della CGIL fino alla morte. A livello internazionale coprì la carica di presidente della federazione sindacale mondiale. A differenza di molti altri sindacalisti non aveva origini operaie ma contadine, nato in una famiglia di braccianti, il gruppo sociale più numeroso alla fine dell'Ottocento in Puglia.

Gli anni giovanili Figlio di braccianti agricoli che lavoravano la terra dei marchesi Rubino-Rossi di Cerignola, Di Vittorio crebbe praticamente autodidatta: costretto infatti a dieci anni a intraprendere il mestiere di suo padre, morto nel 1902 per un incidente sul lavoro, nonostante una scolarizzazione sommaria aveva l'abitudine di annotare su un quaderno i termini che non comprendeva per poi andarne a leggere il significato una volta che riuscì ad acquistare un vocabolario con la paga da lavoratore nei campi. Già a 12 anni si avvicinò alle idee anarchiche e iniziò l'attività politica e sindacale con Aurora Tasciotti; successivamente si spostò al socialismo e a 15 anni fu tra i promotori del circolo giovanile socialista cittadino, mentre nel 1911 passò a dirigere la Camera del Lavoro di Minervino Murge. Al centro dei problemi del lavoro c'era allora in Italia, come oggi, laquestione meridionale.  Membro della camera del lavoro di Cerignola, nel 1911 aderì al sindacalismo rivoluzionario e nel 1912 Di Vittorio, pur in carcere da alcuni mesi, fu eletto nel comitato centrale dell'Unione Sindacale Italiana nelcorso del congresso fondativo di novembre. Così come  alcuni membri del sindacalismo rivoluzionario, tra cui l'amico Filippo Corridoni, egli fu "interventista" riguardo alla prima guerra mondiale, a detta di Randolfo Pacciardi, smentito da Di Vittorio stesso in un'intervista a Felice Chilanti: in verità inizialmente pacifista, sposò ardentemente la tesi interventista in un articolo su Il Popolo d'Italia del 18 giugno 1915. Assegnato al 1º reggimento bersaglieri, fu ferito seriamente nel 1916. Finita la guerra tornò segretario della Camera del lavoro di Cerignola e membro fino al 1921 del comitato centrale dell'USI. Di Vittorio, a cui amici ed avversari riconobbero unanimi un grande buonsenso ed una ricca umanità, seppe farsi capire, grazie al suo linguaggio semplice ed efficace, sia dalla classe operaia, in rapido sviluppo nelle città, sia dai contadini ancora fermi ai margini della vita economica, sociale e culturale del Paese. 

L'elezione a deputato nel 1921 avviene in circostanze del tutto eccezionali. Esse ci offrono un quadro della situazione non solo personale, ma ci indicano lo scontro sociale in atto tra la fine del 1920 e la metà del 1921. Grazie alla conoscenza di Giuseppe Di Vagno in Puglia, che lo presenta poi a Bruno Buozzi, allora entrambi membri del Partito Socialista Italiano al Parlamento, diventa anche lui membro del PSI. Con lo stesso gruppo nel 1921 viene eletto deputato alla Camera, mentre è detenuto nelle carceri di Lucera. In seguito avrebbe diretto anche la Camera del Lavoro di Bari, dove organizzò la difesa della sede dell'associazione, sconfiggendo gli squadristi fascisti di Caradonna insieme ad ex ufficiali legionari di Fiume, socialisti, comunisti, anarchici e Arditi del Popolo. Tre anni dopo la scissione di Livorno, nel 1924 aderisce al Partito Comunista d'Italia, dove rimarrà tutta la vita. Fu candidato nel 1924 in Puglia alla Camera con il PCdI, ma non fu rieletto.

Con l'avvento del Fascismo in Italia e disciolti tutti i partiti e i sindacati, viene condannato dal tribunale speciale fascista a 12 anni di carcere, nel 1925 riuscì a fuggire in Francia dove aveva rappresentato la disciolta Confederazione Generale del Lavoro nell'Internazionale dei sindacati rossi. Dal 1928 al 1930 soggiornò in Unione Sovietica e rappresentò l'Italia nella neonata Internazionale Contadina per poi tornare a Parigi ed entrare nel gruppo dirigente del PCI clandestino. In questo periodo iniziarono i primi dissapori con il segretario del PCI sulla figura guida di Stalin del Movimento operaio internazionale e sul suo diktat, accettato da Togliatti, contro i "socialfascisti". Di Vittorio quindi si pose contro la similitudine voluta da Stalin nell'equiparare il Nazifascismo alla Socialdemocrazia, anche perché considerava l'unità politica della sinistra (socialisti e comunisti) ancora attuale, in nome di un socialismo democratico, marxista ma rispettoso della libertà. Durante la guerra d'Etiopia, su indicazione del Comintern, inviò una squadra di tre persone - tre comunisti - chiamati "i tre apostoli", fra cui Ilio Barontini, esperto in questo genere di missioni - con l'incarico di organizzare la guerriglia locale contro l'invasione fascista. Insieme ad altri antifascisti partecipò alla guerra civile spagnola, iniziata con l'insurrezione dei militari comandati dal generale Francisco Franco. Con il nome di Mario Nicoletti fu inquadrato come commissario politico nella XI e poi nella XII Brigata Internazionale e venne ferito a Guadalajara. Nel 1937, diresse a Parigi un giornale antifascista la Voce degli Italiani a cui collaborano personaggi come Maurizio Valenzi. Fu una delle poche voci autorevoli che si espresse contro le leggi razziali fasciste antisemite, avendo capito che, anche se in apparenza si trattava di leggi "blande" (rispetto a quelle tedesche), queste avrebbero in realtà portato col tempo allo sterminio.

Nel 1941 fu arrestato a Parigi dai tedeschi, su richiesta delle autorità italiane, e rinchiuso nel carcere de La Santé, dove ebbe modo di ritrovare il collega e amico della CGdL Bruno Buozzi, assieme al quale fu poi trasferito in Germania e, di qui, in Italia. Il regime fascista lo assegnò quindi al confino nell'isola di Ventotene. Nel 1943 fu liberato dal governo Badoglio. Entrato in clandestinità dopo l'occupazione tedesca di Roma, Di Vittorio fu tra i protagonisti, con Bruno Buozzi e Achille Grandi, del dialogo per la rinascita del sindacato unitario italiano. Buozzi fu ucciso dai nazisti in fuga da Roma il 4 giugno 1944 a La Storta, cinque giorni prima della firma del Patto di Roma, con il quale venne ricostituita la CGIL.

Il Patto fu sottoscritto infatti il 9 giugno 1944, ma, per onorare la memoria di Buozzi e ricordare il suo impegno nelle trattative che resero possibile l'accordo, nel testo venne apposta la data di quello che si riteneva fosse il suo ultimo giorno di vita: 3 giugno 1944. Buozzi fu sostituito nel ruolo di co-Segretario generale della CGIL e di firmatario del Patto di Roma dal sindacalista socialista Emilio Canevari e, poi, da Oreste Lizzadri. Di Vittorio, Grandi e Lizzadri erano i rappresentanti delle principali correnti del sindacalismo italiano: comunista, cattolica e socialista. Negli ultimi due anni della seconda guerra mondiale, prese parte alla Resistenza tra le file delle Brigate Garibaldi. Nel 1945 fu eletto segretario della CGIL. L'anno seguente, nel 1946, fu eletto deputato all'Assemblea Costituente italiana con il PCI. L'unità sindacale così raggiunta durò fino al 1948, quando, in occasione dello sciopero generale politico proclamato in seguito all'attentato a Palmiro Togliatti, la componente cattolica si separò e fondò un proprio sindacato, la CISL, presto imitata dai socialdemocratici che si raggrupparono nella UIL. La fama ed il prestigio di Di Vittorio ebbero largo seguito tra la classe operaia ed il movimento sindacale di tutto il mondo tanto che, nel 1953, fu eletto presidente della Federazione Sindacale Mondiale. Fu uno dei primi
marxisti a intuire la pericolosità del regime stalinista sovietico. Nel 1956 si riacutizzò il confronto con Togliatti sul ruolo dell'URSS; suscitò scalpore la sua presa di posizione, difforme da quella ufficiale del PCI, contro l'intervento dell'esercito sovietico per reprimere la rivolta di Poznan in Polonia e poi quella ungherese, tanto che lo stesso Di Vittorio in una confidenza (come riferì anni dopo Antonio Giolitti) esclamò: «L'Armata rossa che spara contro i lavoratori di un paese socialista! Questo è inaccettabile! Quelli sono regimi sanguinari! Una banda di assassini!». Di Vittorio continuò a guidare la CGIL fino alla sua morte, avvenuta nel 1957 a Lecco, poco dopo un incontro con alcuni delegati sindacali. Colpito da un primo infarto nel 1948 e da un secondo nel 1956, il terzo lo stroncò all'età di 65 anni. È sepolto nel cimitero del Verano in Roma.

Sul Pioniere del 2 maggio 1954, lo scrittore Gianni Rodari esortava i ragazzi e le ragazze a ribellarsi alle ingiustizie raccontando la storia del padre del sindacalismo italiano Giuseppe Di Vittorio.

La grande masseria pugliese era immersa nel silenzio. Le bestie riposavano nelle stalle. Sotto le tettoie le macchine silenziose non erano che ombre oscure. In un vasto, squallido stanzone, gettati sui pagliericci, sfiniti dalla fatica, dormivano i braccianti. Avreste potuto attraversare tutto lo stanzone passando sui loro corpi, e nemmeno se ne sarebbero accorti. Quattordici, quindici ore di lavoro: e un solo pasto, di pane ed acqua salata. Un breve sonno senza sogni, e presto l’alba li avrebbe chiamati alla fatica nuova. Ma in fondo allo stanzone brillava una candela. Alla sua luce, piccola isola giallastra nel mare del buio, un ragazzo di forse otto, dieci anni vegliava, lottando contro il sonno che gli pesava sulle palpebre e gli faceva come un cerchio di ferro attorno alla testa, folta di capelli nerissimi.

Le mani reggevano a stento un libro, talvolta un dito seguiva il segno d’una riga. Prima di addormentarsi i braccianti avevano guardato dalla sua parte. Qualcuno aveva riso: - Peppì, tu sei un signore che spendi i soldi per le candele? - Peppì, non faresti meglio a mangiarla, la candela? - Peppì, tu voi campare di libri? La carta non caccia la fame -. Qualche altro aveva borbottato: - Lasciatelo stare -. Ma senza troppa convinzione. I libri? Roba fatta per i padroni... per i ricchi. E i Di Vittorio erano tutt’altro che ricchi. Dopo che gli era morto il padre, Peppino Di Vittorio, che faceva la seconda elementare, aveva dovuto lasciare la scuola e andare a giornata, a zappare, a grattare la terra, a dormire tutte le notti in quello stanzone, perché la masseria era troppo lontana, e tornare a casa la sera non si poteva. Era stato un brutto giorno, per il ragazzo, l’ultimo giorno di scuola. Aveva avuto ancora una coccarda: la coccarda tricolore del più bravo della classe, che toccava a lui quasi tutti i giorni. E i figli dei ricchi l’avevano scherzato ancora una volta: - Guardate che bella coccarda! - ridevano, e accennavano a una grossa toppa cucita nei pantaloni. Ancora una volta Peppino era arrossito per lo scherzo crudele: la povertà non è vergogna, ma a nessuno piace essere schernito per la sua povertà. - Io non ho colpa, se sono povero - pensava il ragazzo, contemplandosi gli abiti meschini, tenuti insieme a toppe e rammendi.

Aveva lasciato la scuola, ma i libri non li aveva lasciati. Qualche soldo per sé riusciva ad averlo, adesso che lavorava: e si faceva assegnare anche del lavoro straordinario, per avere qualche soldo in più. E ogni volta che la somma bastava, si comperava un libro. 

Di notte, mentre i suoi compagni dormivano, si ficcava i pugni alle tempie, dandosi dei colpi per tenersi sveglio, e leggeva. Leggeva ogni sorta di libri, tutto quello che gli capitava. A poco a poco i suoi compagni - ragazzi come lui, e uomini fatti, ed anche vecchi braccianti, rugosi come la terra - cessarono i scherzare su quella passione per i libri. Gli si facevano attorno, gli chiedevano: - Che cosa dice il tuo libro? Che cosa c’è scritto? - Allora Peppino era felice: si sentiva ricco, perché gli altri avevano bisogno di lui, perché aveva già qualche cosa da dare agli altri. Per un’ora, per due, prima di dormire, i braccianti ascoltavano le storie che Peppino narrava. Questo però gli rubava tempo per la lettura: allora inventava un finale per la storia. «E’ finita», diceva, e si gettava sul pagliericcio a leggere.

Di giorno, sui campi, era un ragazzo come tutti gli altri: passavano i guardiani a cavallo, passava il padrone, e nessuno avrebbe potuto distinguere dai suoi compagni quel ragazzetto dal viso scuro, quasi schiacciato dalla folta capigliatura nera. Di sera, nel silenzio dello stanzone, rotto dal respiro pesante dei lavoratori addormentati, Peppino era un altro: era solo, in mezzo a tutti e faceva la sua strada. Ogni riga della pagina era un passo in avanti. Ogni pagina, un ostacolo scavalcato. Ogni libro letto, una conquista. Il piccolo ragazzo pugliese si vedeva spalancare davanti un mondo nuovo, pieno di storie meravigliose e terribili, pieno di luci e d’ombre, pieno soprattutto di domande. Perché ci sono i poveri? Perché i poveri sono poveri e i ricchi sono ricchi? Perché noi possiamo avere soltanto pantaloni pezzati, e fame, e fatica, e brutte parole? Perché? Perché? Il ragazzo solleva gli occhi dal libro, si guarda attorno.

La luce della candela gettava occhiate oscillanti sui corpi anneriti dal sole, oppressi dalla fatica: se non fosse stato per il loro respiro, sarebbero sembrati tutti morti. Ah, svegliarli, gridare: «Sorgete uomini, non siete nati per essere schiavi, ma padroni del vostro lavoro e della vostra vita». No, questo pensiero non poteva balenare nella mente del piccolo bracciante di quel tempo: più di cinquant’anni fa... Più di cinquant’anni sono trascorsi da quelle notti, e il piccolo bracciante pugliese è diventato il dirigente di tutti i lavoratori italiani, il presidente della Federazione sindacale mondiale: operai e contadini d’Europa, d’America, d’Asia, d’Africa, d’Australia, conoscono il suo nome e la sua vita, hanno fiducia in lui. La sua parola e la sua lotta hanno contribuito a destare milioni di uomini, a chiamarli alla vita, a insegnare loro che si può trasformare il mondo e renderlo bello e degno. Anche voi potete diventare uomini amati e stimati come Giuseppe Di Vittorio: non ci sarà bisogno per questo - i tempi sono cambiati - che passiate le vostri notti a leggere al lume di candela. Basterà che amiate la giustizia, il sapere, la generosità, il coraggio. Ci sono ancora uomini che dormono, e sarete voi a svegliarli.

(Gianni Rodari)

PL - Trzeciego listopada przypada rocznica śmierci Giuseppe Di Vittorio, najwybitniejszego z moich rodaków, urodzonego w Cerignola 11 sierpnia 1892 roku i zmarłego w Lecco 3 listopada 1957 roku. Był największym związkowcem XX wieku, włoskim politykiem i antyfaszystą. Był założycielem i sekretarzem generalnym CGIL (Włoskiej Generalnej Konfederacji Pracy) aż do swojej śmierci. Na arenie międzynarodowej pełnił funkcję przewodniczącego Światowej Federacji Związków Zawodowych. W przeciwieństwie do wielu innych związkowców, nie miał pochodzenia robotniczego, ale chłopskiego. Urodził się w rodzinie robotników rolnych, którzy pracowali na ziemi należącej do markizów Rubino-Rossi z Cerignoli. Di Vittorio dorastał praktycznie jako samouk: zmuszony był zacząć pracować jako dziesięciolatek, po śmierci swojego ojca, który zginął w wypadku przy pracy w 1902 roku. Pomimo niewielkiego wykształcenia, zaczął zapisywać w zeszycie słowa, których nie rozumiał, a później sprawdzał ich znaczenie, gdy udało mu się zakupić słownik za zarobione pieniądze jako robotnik na polu. Już w wieku 12 lat zbliżył się do idei anarchistycznych i rozpoczął działalność polityczną i związkową razem z Aurorą Tasciotti; później przeszedł na socjalizm, a w wieku 15 lat był jednym z inicjatorów lokalnego koła młodzieży socjalistycznej, a w 1911 roku stał na czele Camera del Lavoro w Minervino Murge. W centrum problemów związanych z pracą we Włoszech, podobnie jak dzisiaj, była kwestia Południa. Jako członek Camera del Lavoro w Cerignoli, w 1911 roku przyłączył się do związkowego ruchu rewolucyjnego, a w 1912 roku, mimo kilku miesięcy spędzonych w więzieniu, został wybrany do komitetu centralnego Włoskiej Unii Związków Zawodowych podczas założycielskiego kongresu w listopadzie. Podobnie jak niektórzy członkowie ruchu związkowego, w tym jego przyjaciel Filippo Corridoni, był "interwencjonistą" wobec I wojny światowej, jak twierdził Randolfo Pacciardi, co zostało zaprzeczone przez samego Di Vittorio w wywiadzie udzielonym Felice Chilanti: początkowo był pacyfistą, ale gorąco poparł tezę o interwencjonizmie w artykule opublikowanym w Il Popolo d'Italia 18 czerwca 1915 roku. Przydzielony do 1. pułku strzelców alpejskich, został ciężko ranny w 1916 roku. Po zakończeniu wojny wrócił na stanowisko sekretarza Camera del Lavoro w Cerignoli i pozostał członkiem komitetu centralnego Włoskiej Unii Związków Zawodowych do 1921 roku. Di Vittorio, którego zarówno przyjaciele, jak i przeciwnicy uznawali za osobę bardzo roztropną i pełną ludzkiej życzliwości, potrafił być zrozumiany dzięki swojemu prostemu i skutecznemu językowi zarówno przez klasę robotniczą, która szybko rozwijała się w miastach, jak i przez chłopów, którzy nadal pozostawali na marginesie życia gospodarczego, społecznego i kulturalnego kraju. Jego wybór na posła w 1921 roku odbył się w zupełnie wyjątkowych okolicznościach. Te wydarzenia nie tylko przedstawiają nam obraz sytuacji osobistej Di Vittoria, ale również ukazują spór społeczny, który miał miejsce między końcem 1920 roku a połową 1921 roku. Dzięki znajomości Giuseppe Di Vagno w Apulii, który zapoznał go z Bruno Buozzim, obaj ówcześnie członkami Włoskiej Partii Socjalistycznej w Parlamencie, Di Vittorio również został członkiem PSI. W 1921 roku, razem z tą samą grupą, został wybrany na posła do Izby Deputowanych, podczas gdy przebywał w więzieniu w Lucera. Później prowadził również Camera del Lavoro w Bari, gdzie zorganizował obronę siedziby stowarzyszenia, pokonując faszystowskich bojówkarzy Caradonna, wraz z byłymi legionistami z Fiume, socjalistami, komunistami, anarchikami i Arditi del Popolo. Trzy lata po rozłamie w Livorno, w 1924 roku, przystąpił do Włoskiej Partii Komunistycznej (PCdI), w której pozostał do końca życia. W 1924 roku był kandydatem PCdI do Izby w Apulii, ale nie został ponownie wybrany.

Wraz z nadejściem faszyzmu we Włoszech i rozwiązaniem wszystkich partii politycznych i związków zawodowych, został skazany przez specjalny sąd faszystowski na 12 lat więzienia. W 1925 roku udało mu się uciec do Francji, gdzie reprezentował rozwiązane Włoskie Stowarzyszenie Pracy w Międzynarodówce Czerwonych Związków Zawodowych. W latach 1928-1930 przebywał w Związku Radzieckim, gdzie reprezentował Włochy w nowo powstałej Międzynarodówce Chłopskiej, po czym powrócił do Paryża i wstąpił do kierownictwa tajnej PCI. W tym czasie zaczęły się pierwsze nieporozumienia z sekretarzem PCI dotyczące rolą Stalina jako lidera międzynarodowego ruchu robotniczego i jego dyktatu, którego Togliatti zaakceptował, przeciwstawiając się "socjalistom-faszystom". Di Vittorio stanął więc przeciwko zamierzonemu przez Stalina zestawieniu nazizmu i faszyzmu ze socjaldemokracją, ponieważ uważał jedność polityczną lewicy (socjalistów i komunistów) nadal za aktualną, w imię demokratycznego socjalizmu, marksistowskiego, ale szanującego wolność. Podczas wojny w Abisynii, na polecenie Kominternu, wysłał trzyosobowy zespół - trzech komunistów, zwanych "trzema apostołami", w tym Ilio Barontini, ekspert w tego rodzaju misjach - z zadaniem zorganizowania lokalnego ruchu partyzanckiego przeciwko włoskiej inwazji faszystowskiej. Razem z innymi antyfaszystami uczestniczył w hiszpańskiej wojnie domowej, która rozpoczęła się od buntu wojsk pod dowództwem generała Francisco Franco. Pod pseudonimem Mario Nicoletti został przydzielony jako komisarz polityczny do XI i XII Międzynarodowej Brygady i został ranny w bitwie pod Guadalajarą w 1937 roku. W 1937 roku prowadził w Paryżu antyfaszystowską gazetę "La Voce degli Italiani", do której współpracowali ludzie tak jak Maurizio Valenzi. Był jednym z nielicznych autorytetów, które sprzeciwiły się faszystowskim ustawom dyskryminującym Żydów, zrozumiał bowiem, że mimo że na pierwszy rzut oka wydają się one "łagodne" (w porównaniu z niemieckimi), z czasem doprowadzą do zagłady.

W 1941 roku został aresztowany w Paryżu przez Niemców na żądanie władz włoskich i osadzony w więzieniu La Santé, gdzie spotkał kolegę i przyjaciela z CGIL Bruno Buozziego, z którym został później przetransportowany do Niemiec, a następnie do Włoch. Reżim faszystowski zesłał go na wygnanie na wyspę Ventotene. W 1943 roku został uwolniony przez rząd Badoglio. Po wkroczeniu Niemców do Rzymu wstąpił do ruchu oporu i był jednym z głównych uczestników rozmów, wraz z Bruno Buozzim i Achille Grandim, mających na celu odrodzenie jednolitego włoskiego związku zawodowego. Buozzi został zabity przez uciekających nazistów 4 czerwca 1944 roku w La Storta, pięć dni przed podpisaniem Paktu Rzymskiego, który przywrócił CGIL. Pakt został podpisany 9 czerwca 1944 roku, ale dla upamiętnienia pamięci Buozziego i jego zaangażowania w negocjacje, które umożliwiły zawarcie porozumienia, w tekście podano datę tego, którą uznawano za jego ostatni dzień życia: 3 czerwca 1944 roku. Buozzi został zastąpiony w roli współsekretarza generalnego CGIL i sygnatariusza Paktu Rzymskiego przez socjalistycznego związkowca Emilia Canevariego, a następnie przez Oreste Lizzadriego. Di Vittorio, Grandi i Lizzadri byli przedstawicielami głównych nurtów włoskiego związkowstwa: komunistycznego, katolickiego i socjalistycznego. W ostatnich dwóch latach drugiej wojny światowej wziął udział w ruchu oporu jako członek Brigate Garibaldi. W 1945 roku został wybrany sekretarzem CGIL. W roku następnym, w 1946 roku, został wybrany na posła do Włoskiego Zgromadzenia Konstytucyjnego z ramienia PCI. Osiągnięte wtedy jednolite związki zawodowe przetrwały do 1948 roku, gdy w związku ze strajkiem powszechnym ogłoszonym po zamachu na Palmiro Togliattiego, skupiający się na polityce, katolicki nurt oddzielił się i utworzył własny związek zawodowy, CISL, co szybko zostało podchwycione przez socjaldemokratów, którzy utworzyli własny związek, UIL. Sława i prestiż Di Vittoria zyskały uznanie wśród klasy robotniczej i ruchu związkowego na całym świecie, dlatego w 1953 roku został wybrany prezydentem Światowej Federacji Związków Zawodowych. Był jednym z pierwszych marksistów, którzy zauważyli niebezpieczeństwo stalinowskiego reżimu radzieckiego. W 1956 roku wznowiła się kontrowersja z Togliattim dotycząca roli ZSRR. Jego stanowisko, które odbiegało od oficjalnego stanowiska PCI, przeciwko interwencji armii sowieckiej w tłumieniu powstania w Poznaniu w Polsce i później węgierskiego, wywołało oburzenie. Sam Di Vittorio w jednym z prywatnych rozmów (jak później powiedział Antonio Giolitti) wykrzyknął: „Czerwona Armia strzelająca do robotników w socjalistycznym kraju! To jest nie do przyjęcia! To są krwawe reżimy! Banda zabójców!”. Di Vittorio nadal kierował CGIL aż do swojej śmierci, która nastąpiła w 1957 roku w Lecco, krótko po spotkaniu z kilkoma przedstawicielami związkowymi. Pierwszy zawał serca miał w 1948 roku, drugi w 1956 roku, a trzeci zabrał mu życie w wieku 65 lat. Spoczywa na cmentarzu Verano w Rzymie.

 

W artykule z 2 maja 1954 roku, pisarz Gianni Rodari zachęcał chłopców i dziewczęta do buntu przeciwko niesprawiedliwościom, opowiadając historię ojca włoskiego związkowstwa Giuseppe Di Vittorio.

Wielka posiadłość na Puglii była zanurzona w ciszy. Zwierzęta odpoczywały w stajniach. Pod dachami ciche maszyny przypominały tylko ciemne cienie. W obszernym, ponurym pomieszczeniu, rzuceni na słomie, wyczerpani pracą, śpieli robotnicy. Mogliście przejść przez całe pomieszczenie przechodząc po ich ciałach, a nawet nie zauważyliby tego. Czternaście, piętnaście godzin pracy: i tylko jedzenie, chleb i słona woda. Krótki sen bez snów, a już niebawem świt wezwał ich do nowego trudu. Ale na końcu pomieszczenia świeciła świeca. Jej światło, mała żółta wyspa na morzu ciemności, strzegła chłopca, może ośmioletniego, dziesięcioletniego, walczącego ze snem, który ciążył mu na powiekach i otaczał jego głowę jak krąg z żelaza, gęsto pokrytą bardzo czarnymi włosami.

Jego ręce z trudem trzymały książkę, czasami palec śledził ślad po linii. Przed snem robotnicy spojrzeli w jego stronę. Ktoś się śmiał: - Peppì, ty jesteś panem, który wydaje pieniądze na świeczki? - Peppì, czy nie lepiej byłoby zjeść tę świeczkę? - Peppì, czy chcesz żyć z książek? Papier nie zabija głodu -. Ktoś inny pomruczał: - Zostawcie go w spokoju -. Ale bez przekonania. Książki? Rzecz dla panów... dla bogatych. A Di Vittorio nie byli bogaci. Po śmierci ojca Peppino Di Vittorio, który uczęszczał do drugiej klasy szkoły podstawowej, musiał opuścić szkołę i pracować na dzień, orać, grzebać w ziemi, spać każdej nocy w tamtym pomieszczeniu, bo posiadłość była zbyt daleko, a wieczorem nie można było wracać do domu. To był dla chłopca zły dzień, ostatni dzień szkoły. Miał jeszcze jeden znaczek: trójkolorowy znaczek najlepszego ucznia klasy, który prawie codziennie dostawał. A dzieci bogatych znów go dokuczały: - Zobaczcie, jaki ładny znaczek! - śmiali się, wskazując na dużą łatę zszytą na spodniach. Znowu Peppino zarumienił się z powodu okrutnego żartu: bieda nie jest hańbą, ale nikt nie lubi być wyśmianym za swoją biedę. - Nie mam winy, że jestem biedny - myślał chłopiec, spoglądając na swoje ubogie ubranie, składane z łat i ceratek.

Opuścił szkołę, ale nie opuścił książek. Teraz, kiedy pracował, udawało mu się zdobyć kilka monet na siebie: i nawet prosił o dodatkową pracę, żeby zarobić trochę więcej. I za każdym razem, gdy suma wystarczała, kupował książkę.

Nocą, gdy jego towarzysze spali, Peppino uderzał się w skronie pięściami, zadając sobie ciosy, aby pozostać przytomnym, i czytał. Czytał różnego rodzaju książki, wszystko, co wpadało mu w ręce. Stopniowo jego towarzysze - chłopcy jak on, dorośli mężczyźni i nawet starzy robotnicy, szorstcy jak ziemia - przestali żartować z tej pasji do książek. Zbliżali się do niego, pytali: - Co mówi twoja książka? Co jest napisane? - Wtedy Peppino był szczęśliwy: czuł się bogaty, ponieważ inni potrzebowali go, ponieważ miał już coś, co mógł dać innym. Przez godzinę, przez dwie, zanim zasnął, robotnicy słuchali opowieści, które Peppino snuł. Ale to kradło mu czas na czytanie: więc wymyślał zakończenie historii. "Skończyło się", mówił, i wracał do czytania na słomie.

Dziennymi godzinami, na polach, był chłopcem jak wszyscy inni: jeździli strażnicy na koniach, przechodził pan, i nikt nie mógłby odróżnić tego młodego chłopca o ciemnej twarzy, prawie przytłoczonego gęstymi czarnymi włosami, od jego towarzyszy. Wieczorem, w ciszy pomieszczenia, zakłóconej tylko ciężkim oddechem śpiących pracowników, Peppino był kimś innym: był sam, pośród wszystkich i podążał własną drogą. Każda linijka strony była krokiem naprzód. Każda strona, przeskakiwaną przeszkodą. Każda przeczytana książka, zdobyczą. Ten mały chłopiec z Puglii zobaczył przed sobą nowy świat, pełen cudownych i strasznych historii, pełen świateł i cieni, przede wszystkim pełen pytań. Dlaczego są biedni? Dlaczego biedni są biedni, a bogaci bogaci? Dlaczego my możemy mieć tylko postrzępione spodnie, głód, pracę i brzydkie słowa? Dlaczego? Dlaczego? Chłopiec podnosił oczy od książki, spoglądał wokół siebie. 

Światło świecy rzuciło migoczące spojrzenia na ciała opalone słońcem, zmęczone pracą: gdyby nie ich oddech, wydawaliby się wszyscy martwi. O, obudzić ich, krzyczeć: "Wstańcie, ludzie, nie urodziliście się, aby być niewolnikami, ale panami swojej pracy i swojego życia".  Nie, ten myśl nie mogła przejść przez umysł małego robotnika tamtego czasu: ponad pięćdziesiąt lat temu... Ponad pięćdziesiąt lat minęło od tamtych nocy, a mały robotnik z Puglii stał się przywódcą wszystkich włoskich pracowników, prezydentem Światowej Federacji Związków Zawodowych: robotnicy i chłopi z Europy, Ameryki, Azji, Afryki, Australii znają jego imię i życie, ufają mu. Jego słowo i jego walka przyczyniły się do obudzenia milionów ludzi, wezwały ich do życia, nauczyły ich, że można przekształcić świat i uczynić go pięknym i godnym. I wy także możecie stać się ludźmi, których kochają i szanują, jak Giuseppe Di Vittorio: nie będzie to wymagało teraz - czasy się zmieniły - żebyście spędzali noce nad czytaniem przy świetle świecy. Wystarczy, że pokochacie sprawiedliwość, wiedzę, hojność, odwagę. Są jeszcze ludzie, którzy śpią, a to wy będziecie ich budzić.

(Gianni Rodari)