Il sangue italiano versato per Varsavia | Włoska krew przelana za Warszawę

(IT) Dopo la firma dell’armistizio di Cassibile dell’8 settembre 1943 tra l'Italia e gli Alleati, gli ex Paesi dell’Asse Roma-Berlino divennero nemici. Centinaia di migliaia di soldati italiani che si rifiutarono di prestare servizio nell'esercito fascista furono deportati nei campi di concentramento situati nei territori dell’attuale Polonia occupati dai tedeschi. Alcuni di loro riuscirono a scappare dalla prigionia, entrando nelle forze armate polacche della resistenza clandestina.
Il 1° agosto 1944, molti soldati di origine italiana si unirono ai partigiani polacchi nell’insurrezione di Varsavia. Erano discendenti di famiglie storiche italiane stabilitesi a Varsavia come i Boni e i Bacciarelli ma anche ufficiali e sottufficiali dell’esercito reale che si opposero al fascismo ristabilito a Salò. Ad oggi non si è riuscito ancora a stabilire il loro numero preciso.
Fra essi annoveriamo i figli del noto architetto italiano Andrea Boni, specializzato nella progettazione di edifici sacri, tra cui la Chiesa Parrocchiale del Purissimo Cuore di Maria in Piazza Szembeka a Varsavia:
La tiratrice Jolanta Boni-Marczyńska ps. "Cyrce", nel 1940-43 era una girls scout dei Ranghi Grigi. Nel periodo 1943-44 prestò servizio nel gruppo di ricognizione “Kedyw” dell'Esercito Nazionale a Varsavia, partecipò a due azioni militari e ad operazioni di intelligence. Durante l’insurrezione era un ufficiale di collegamento nel quartier generale del sotto-distretto di Varsavia Centro-Sud "Sławbor" nel 1° battaglione dell'Esercito Nazionale "Radwan"; Il Caporale Giovanni Maria Boni ps. "Cerberus" era un boy scout dei Ranghi Grigi. Come soldato dell'Esercito Nazionale, prestò servizio nelle unità di intelligence e controspionaggio “Kedyw” con gli pseudonimi di "Janek", "Kos" e "Ryś". Durante l’insurrezione di Varsavia ha combattuto a Mokotów in ul. Chocimska; Zdzisław Bacciarelli ps. "Bąk" era nel battaglione scout dell'Esercito Nazionale "Wigry". Durante la rivolta ha combattuto nella Città Vecchia nella 2a compagnia "Czesław", nel battaglione "Wigry", nel plutone "Róg", successivamente nel plutone "Trzaska" (sezione), ed infine nel plutone "Nord". Morì il 31 agosto 1944 in ul. Bielańska, durante il tentativo dei plutoni della Città Vecchia di penetrare nel Centro di Varsavia.
Un altro partigiano italiano fu il tenente Pietro Ferdinando Felice Michele Maria Conversi nato a Roma il 29 settembre 1917, deceduto a Varsavia il 1° agosto 1944, primo giorno dell’insurrezione. Figlio di Francesco e Luisa. Architetto per educazione. Durante la guerra combatté nelle file della Legione italiana sul fronte orientale. Dopo la firma dell’armistizio di Cassabile abbandonò l’esercito regolare nell’autunno del ’43. Nella primavera del 1944 si ritrovò a Leopoli, e da lì arrivò a Varsavia, invitato da un amico italiano. A Varsavia fu accolto dal tenente ing. Mieczysław Łokcikowski ps. "Hannibal" del gruppo dell'Esercito Nazionale "Giraffe". Nel suo appartamento trovò rifugio per diversi mesi. Il 1° agosto 1944 con il suo amico polacco "Hannibal", si unì agli Insorti del Raggruppamento "Giraffa", che, tra gli altri dovevano occupare la caserma delle SS a ul. Elblaska vicino a Powązki. La sera del 1° agosto il tenente Conversi a capo di una pattuglia nelle vicinanze dell'Istituto Chimico e del vicino binario tramviario, fu colpito dal fuoco di una mitragliatrice pesante tedesca. Secondo la Croce Rossa Polacca, il tenente Pietro Conversi morì per le ferite riportate presso l'ospedale della SS. Resurrezione.
La morte di un ufficiale volontario italiano nel primo giorno della Rivolta alimentò associazioni storiche: il suo connazionale, il col. Francesco Nullo cadde anche in una delle prime battaglie della rivolta di gennaio, a Krzykawka.
Fra gli Italiani la cui presenza è stata possibile accertare in quei giorni di agosto ci fu probabilmente anche il marinaio italiano Franco Bonvicini. Fatto prigioniero dai tedeschi nel 1943 fu internato in un campo di concentramento in Bielorussia. Rilasciato durante l'offensiva sovietica, fuggì a ovest e raggiunse Varsavia. Allo scoppio della rivolta si trovava sulla sponda destra di Varsavia e il primo o il 2 agosto si unì all'unità dell'esercito nazionale, da lui chiamata la 2a compagnia "Kamarovschi". Il 12 settembre 1944 cadde nelle mani dei russi e finì nel campo sovietico a Brześć nad Bugiem. Da lì fuggì il 4 agosto 1945. Dopo alcuni giorni rientrò a Varsavia e, sulla base delle informazioni da lui stesso fornite, fu registrato come prigioniero di guerra n. 1168 di ritorno dalla prigionia tedesca dallo Stalag n. 232, successivamente si recò all'ufficio della Croce Rossa Polacca a Cracovia, dove ottenne un foglio di viaggio per l’Italia dichiarando di essere reduce dai lavori forzati nei campi tedeschi. Probabilmente non ricordava il numero dei campi in Bielorussia e, inoltre, voleva evitare informazioni sulla sua permanenza nel campo sovietico. Riuscì ad arrivare nella natia Reggio. Per quanto riguarda l'appartenenza all'unità dell'Esercito nazionale, si ricostruì la possibilità di arruolamento nella 2a compagnia della 2a regione di Celków (Marki), comandata dal sottotenente Wacław Błachnio ps. "Spia".
Altre informazioni riguardano la partecipazione di altri due Italiani ai combattimenti nel centro storico. Sappiamo che uno era di Milano, ma non si è riuscito a risalire alle sue generalità. Dopo la rivolta, partì con la popolazione civile. Il secondo è probabilmente era il caporale Salvatore Buccello, che combatté nelle unità che il 23 agosto 1944 riuscirono a liberare la Questura situata su Krakowskie Przedmieście 1. Nei rapporti degli insorti si ricorda che combatté nel battaglione "Chrobry I". Dopo la resa della rivolta, fu imprigionato nello Stalag III a Lückenwalde con il numero 104918.
Di altri Italiani non si sono recuperate ad oggi le generalità. I commilitoni sopravvissuti hanno detto che i volontari italiani cercavano di arruolarsi nelle unità dove si trovavano le ragazze più belle. Non si separavano da loro nemmeno in battaglia. Uno di loro era probabilmente "Lodowico" della compagnia "Grażyna" del battaglione NOW-AK "Gustaw". Il 15 agosto fu ferito e trasportato in un ospedale di campo. Secondo i testimoni dell’epoca ci sono stati ancora sei Italiani che combatterono in Via Krakowskie Przedmieście nei paraggi della Basilica della Santa Croce. Purtroppo non si è potuto risalire ai loro nomi.
Oltre agli ufficiali e soldati che presero parte direttamente alla battaglia, leggendario è rimasto l'atteggiamento dei ristoratori italiani di ul. Marszałkowska. Durante l’insurrezione si adoperarono per assicurare il cibo per i partigiani. Organizzarono le cucine da campo, rifornendole con le proprie provviste, gli stessi cuochi italiani ogni giorno visitavano i rifugi dei partigiani per portargli almeno un pasto caldo.

Il ten. arch. Pietro Ferdinando Conversi  
(Roma, 29 settembre 1927 - Varsavia, 1°agosto 1944)

(PL) Po podpisaniu we wrześniu 1943 r. rozejmu pomiędzy Włochami a aliantami w Cassabile, dotychczasowi sojusznicy Osi Berlin-Rzym stali się jej wrogami. Kilkaset tysięcy włoskich żołnierzy, którzy odmówili służby w armii faszystowskiej zostało osadzonych przez Niemców w obozach jenieckich. Niektórzy z nich uciekli z obozów znajdujących się na okupowanych terenach polskich. 1 sierpnia 1944r. wielu żołnierzy pochodzenia włoskiego, zarówno mieszkających wcześniej w Polsce jak i zbiegłych jeńców wojennych, wstąpiło do Armii Krajowej.
Wzięły udział w powstaniu dzieci włoskiego architekta Andrei Boniego, specjalizującego się w projektach obiektów sakralnych m.in. kościoła parafii Najczystszego Serca Maryi przy placu Szembeka w Warszawie:
Strz. Jolanta Boni-Marczyńska ps. "Cyrce", "Sten", w latach 1940-43 była harcerką Szarych Szeregów. W okresie 1943-44 służyła w grupie rozpoznawczej Kedywu Okręgu Warszawa AK, uczestniczyła w dwu akcjach zbrojnych oraz w akcjach wywiadowczych. W powstaniu była łączniczką w sztabie Podobwodu Śródmieście Południe "Sławbor" I Obwodu AK "Radwan".
Kpr. Jan Maria (Giovanni) Boni ps. "Cerber" w czasie okupacji niemieckiej był harcerzem Szarych Szeregów. Jako żołnierz Armii Krajowej służył w komórkach wywiadu i kontrwywiadu Kedywu pod pseudonimami "Janek", "Kos" i "Ryś". W powstaniu walczył na Mokotowie przy ul. Chocimskiej.
Zdzisław Bacciarelli ps. "Bąk" był w czasie okupacji w harcerskim batalionie AK "Wigry". W czasie powstania walczył na Starym Mieście w 2. kompanii "Czesław", batalion "Wigry", zgrupowanie "Róg", następnie zgrupowanie (odcinek) "Trzaska", Grupa AK "Północ". Poległ 31 sierpnia1944 r. na ul. Bielańskiej podczas nieudanej próby przebicia się oddziałów staromiejskich do Śródmieścia.
Kolejny włoski powstaniec to Pietro Ferdinando Felice Michele Maria Conversi w zgrupowaniu AK "Żyrafa". Por. Pietro Ferdinando Felice Michele Maria Conversi, ur. 29 września 1917 r. w Rzymie, zm. 1 sierpnia 1944 r. w Warszawie;
syn Francesca i Luizy. Z wykształcenia architekt. W czasie wojny walczył w szeregach Legionu Włoskiego na froncie wschodnim. Wiosną 1944 r. w czasie odwrotu armii niemieckiej zdezerterował (być może, iż opuścił szeregi wojska już jesienią 1943 r., bo trzeba
pamiętać, że Włochy wyszły z Osi jesienią 1943 r.) i znalazł się we Lwowie, a stamtąd przedostał się do Warszawy. Przez znajomego Włocha poznał por. inż. Mieczysława Łokcikowskiego ps. „Hannibal” ze Zgrupowania AK „Żyrafa”, w mieszkaniu którego znalazł schronienie na przeciąg kilku miesięcy. 1 sierpnia 1944 r. wraz z por. „Hannibalem” przyłączył się do Powstańców ze Zgrupowania „Żyrafa”, którzy m. in. mieli zdobyć koszary SS przy ul. Elbląskiej w pobliżu Powązek. Wieczorem 1 sierpnia por. Conversi w składzie
patrolu w okolicach Instytutu Chemicznego i pobliskiego torowiska dostał się pod silny i celny ogień niemieckiego cekaemu. Wg. danych PCK por. Pietro Conversi zmarł z ran na początku sierpnia w szpitalu ss. Zmartwychwstanek. Śmierć włoskiego ochotnika w pierwszym dniu Powstania nasuwa historyczne skojarzenia: jego rodak, płk. Francesco Nullo także poległ w jednej z większych bitew Powstania Styczniowego,pod Krzykawką.
W powstaniu walczył również prawdopodobnie włoski marynarz Franco Bonvicini. Wzięty do niewoli niemieckiej w 1943 r. i więziony w obozie na Białorusi. Uwolniony w trakcie sowieckiej ofensywy uciekł na zachód i dotarł do Warszawy. W momencie wybuchu powstania był w prawobrzeżnej Warszawie i 1 lub 2 sierpnia wstąpił do oddziału AK, który nazwał 2. kompanią "Kamarovschi". 12 września 1944 wpadł w ręce Rosjan i znalazł się w sowieckim obozie w Brześciu n/Bugiem. Uciekł stamtąd 4 sierpnia 1945. Po kilku dniach pojawił się w Warszawie i na podstawie własnego oświadczenia został zarejestrowany jako jeniec wojenny o nr 1168 powracający z niewoli niemieckiej ze Stalagu nr 232. Potem odwiedził biuro PCK w Krakowie, gdzie uzyskał zaświadczenie na podstawie własnego oświadczenia, że wraca z robót przymusowych w Niemczech. Prawdopodobnie nie pamiętał numerów obozów na Białorusi a poza tym chciał uniknąć informacji o pobycie w obozie sowieckim. Udało mu się dotrzeć do rodzinnego Reggio. Jeśli chodzi o przynależność do oddziału AK, prawdopodobnie chodziło o 2. kompanię 2 Rejonu Celków (Marki) dowodzoną prze ppor. Wacława Błachnio ps. "Znicz".
Dwóch Włochów uczestniczyło w walkach na Starym Mieście. Wiemy, że jeden pochodził z Mediolanu. Po Powstaniu wyszedł z ludnością cywilną. Drugi to prawdopodobnie Salvatore Buccello.
Kpr Salvatore Buccello walczył w oddziałach, które 23 sierpnia 1944 zdobyły Komendę Policji znajdującą się przy Krakowskim Przedmieściu 1.W relacjach powstańczych wspomina się, że walczył w batalionie "Chrobry I". Po kapitulacji powstania trafił do Stalagu III A Lückenwalde z nr jenieckim 104918.
Powstańcy wspominali, że ochotnicy włoscy starali się wstępować do oddziałów, gdzie były najładniejsze dziewczyny. Nie rozstawali się z nimi nawet na służbie. Jednym z nich był prawdopodobnie "Lodowico" z kompanii "Grażyna" batalionu NOW-AK "Gustaw". Ranny 15 sierpnia został umieszczony w szpitalu powstańczym.
Świadkowie tamtych czasów wspominają jeszcze o sześciu Włochach walczących na Krakowskim Przedmieściu w rejonie kościoła św. Krzyża. Nie są niestety znane ich personalia.
Obok oficerów i żołnierzy biorących bezpośredni udział w bitwie legendarna była postawa włoskich restauratorów z ul. Marszałkowskiej. W czasie powstania zajmowali się zapewnieniem żywności partyzantom. Zorganizowali obozowe kuchnie, zaopatrując ich we własne prowianty, sami włoscy kucharze codziennie odwiedzali partyzanckie schrony, by przynieść im przynajmniej jeden ciepły posiłek.